Rodzina to podstawowa komórka i naturalne środowisko życia każdego dziecka. To ona w dużej mierze kształtuje jego charakter, osobowość, postawę społeczną czy podejście do świata. Rodzice od chwili poczęcia do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, stają się za nie odpowiedzialni. Każde bowiem dziecko ma swoje potrzeby, zaś powinnością rodzica jest ich spełnianie. Oczywiście niektóre z nich spełniamy intuicyjnie, inne natomiast wymagają nieco więcej zaangażowania. Szczególnie te psychologiczne, którymi zajmiemy się w tym artykule.
Potrzeby psychologiczne dziecka i ich charakterystyka
Potrzeba to jeden z głównych mechanizmów aktywizujących ludzkie działania. Dzielą się na biologiczne, inaczej zwane fizjologicznymi – są one wrodzone, niższego rzędu i zaliczamy do nich między innymi potrzebę oddychania, jedzenia, snu, wydalania, odpowiedniej temperatury otoczenia czy unikania bólu. Ich zaspokajanie warunkuje zdrowie, a nawet życie człowieka. Drugą grupę stanowią potrzeby psychiczne- wyższego rzędu, takie jak potrzeba przynależności, szacunku, uznania, bezpieczeństwa miłości.
U dziecka potrzeby te powinny być zaspokajane przede wszystkim przez rodziców. Jest to bardzo ważne, bowiem jakiekolwiek zaburzenia w tej kwestii mogą wpłynąć negatywnie na dziecko i rzutować przykrymi konsekwencjami w przyszłości- nie zdajemy sobie nawet sprawy, w jak dużym stopniu rodzina i pewne zachowania mają wpływ na życie dziecka teraz i gdy będzie już dorosłe. – mówi Pani Irena z Pracowni Psychorozwoju Kielczyk
Oczywiście potrzeb tych jest znacznie więcej. Na przestrzeni lat tworzono rozmaite hierarchie i piramidy potrzeb dziecka, przy czym jedną z trafniejszych jest model potrzeb dziecka, stworzony przez amerykańskiego psychologa Jeffreya Younga. Wymienia on 6 podstawowych potrzeb psychologicznych dziecka, do których należą:
- potrzeba bezpieczeństwa;
- potrzeba kontaktu z innymi;
- potrzeba autonomii;
- potrzeba poczucia własnej wartości;
- potrzeba autoekspresji;
- potrzeba realnych ograniczeń.
Jak być dobrym rodzicem, czyli jak zaspokajać psychologiczne potrzeby dziecka?
Potrzeba bezpieczeństwa uważana jest za najważniejszą potrzebę dziecka. Nie powinno to nas dziwić, w końcu dziecko, zwłaszcza to najmniejsze, jest bezbronne, zdane przede wszystkim na swoich rodziców. Dziecko musi ciągle czuć, że nawet jeśli wydarzy się coś złego, ma na kogo liczyć, ma ciągłe wsparcie bliskich mu osób, które szanują i kochają je bez względu na okoliczności, do których może przyjść o każdej porze dnia i nocy ze swoim – niekiedy dziecięcym i bardzo błahym problemem. Trzeba więc poświęcać dziecku dużo czasu, by wiedziało, że może na nas liczyć i dzięki temu by czuło się bezpiecznie.
Dziecko potrzebuje także bliskości, kontaktu z drugą osobą, Oczywiście na pierwszym miejscu są tu rodzice, którzy powinni zapewnić dziecku prawdziwą miłość, zrozumienie, czułość, zainteresowanie. Nie wystarczy sama fizyczna obecność w życiu malucha, potrzeba też tej emocjonalnej. Następnie istotne są też więzi społeczne z rówieśnikami, resztą rodziny, z całym otoczeniem.
Potrzeba autonomii, szczególnie ważna w pierwszych latach życia dziecka, kiedy jest zdane przede wszystkich na rodziców. Należy tutaj pamiętać o dwóch zasadach- nie być zbyt nadopiekuńczy oraz niewystarczająco opiekuńczy- należy to wyśrodkować, dzięki czemu dziecko będzie mogło w pewien sposób kształtować swoją niezależność, ale by robiło to w sposób właściwy. Najlepszym wyjściem jest dawanie dziecku wolności do przeżywania świata po swojemu, jednocześnie zapewniając mu swoją obecność w przypadku wystąpienia takiej potrzeby.
Potrzeba poczucia własnej wartości- to dostrzeżenie w dziecku wartościowej osoby ze względu na sam fakt jego bycia, a nie ze względu na to, jakie jest i co osiągnęło- dobre wyniki w nauce, posłuszne zachowanie, spełnianie oczekiwań rodziców- dziecko szybko stwierdzi, że jedynie poprzez podporządkowanie może zasłużyć na Twoją miłość i uznanie. Dziecko nie może też być ciągle porównywane, krytykowane, karane, bowiem to nie buduje w nim poczucia własnej wartości.
Potrzeba autoekspresji to dawanie dziecku pewnej wolności – jest ono bowiem oddzielną jednostką i ma prawo na swój sposób decydować o sobie, podejmować wybory- oczywiście wszystko w granicach rozsądku. Warto zacząć od rzeczy błahych, takich jak wybór ubrania czy formy śniadania. Daj dziecku swobodę w kwestii spędzania wolnego czasu czy wyrażania emocji tak, by mogło być w pełni sobą.
Potrzeba realnych ograniczeń to kolejne wyśrodkowanie pomiędzy kompletną samowolą a zbyt sztywnymi regułami. Dziecko musi samo spróbować niektórych rzeczy, by mogło się przekonać o tym, że nie są właściwe. Możemy powtarzać wiele razy, by nie dotykało świeczki, bo się oparzy. Jednak czasem warto pozwolić, by samo spróbowało- dzięki temu szybciej i lepiej zrozumie, że mieliśmy rację w tej kwestii a nasze słowa nie stanowiły formy zakazu.
W świecie, w którym żyjemy, tak bardzo nasyconym dobrami materialnymi i wartościami, które w rzeczywistości mają drugorzędne znacznie, często zapominamy o tym, co najważniejsze- bliskości, rozmowie, wsparciu, które powinniśmy jako pierwsze ofiarować naszym dzieciom. To coś, co się naprawdę liczy i dziesiątkuje w jego przyszłym życiu.